ΜΑΡΚΟΣ ΜΕΣΚΟΣ - Ο ΚΡΥΦΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ

Δήθεν αιωνιότητα

Μοναδική του ηδονή το σήμερα•
με το φως του ήλιου και θάλασσα βαθιά γαλάζια
χελιδόνια που δίνουν την τροφή στον αέρα
τιτιβίζοντας ευχαριστημένα σήμερα•

με το νέο δάσος και το χορτάρι και τα ζωντανά
μέρα νύχτα και με φεγγερή σελήνη πολεμούν
οι αλλόφρονες ενάντιοι στους άλλους πλανήτες
για το χρήμα το ματαιόδοξο το θανατηφόρο σήμερα•

εφτά του Αυγούστου ημέρα Τρίτη, στον τροχό του Χρόνου
το έτος 2007 μετά Χριστόν — κι εσύ μόριο φευγαλέας
σκόνης• ένα τίποτε.

Ενδοχώρα

Γκρίζο πρωινό σκελετωμένα δέντρα ορίζοντες τυφλοί•
για ‘κει που πας κανείς δεν σε προσμένει• φώτα χλωμά
ο πεινασμένος κι άλαλος κοκκινολαίμης μόνο
βουβός ο δρόμος κρύο πολύ
πάχνη στο αναποδογυρισμένο χώμα•
–άξιος είμαι πάρε με!

Σήματα

V

Πεινασμένος ο λόγος που καρτερεί σιωπηλά
λέξεις που σημαίνουν λέξεις που δεν σπιθοβολούν
λέξεις που εγείρονται να μιλήσουν πάλι βιαστικά
μην τάχα δεν προλάβουν…

*Από τη συλλογή “Τα Λύτρα”, εκδ. Γαβριηλίδης, 2012.

πηγή: http://tokoskino.wordpress.com

Ποιητής

Τελείωνε το ποίημα όταν πλησίασα.
(Ήταν αθάνατος ή όχι;)
Του μιλούσα κι αυτός έβλεπε πώς πίνουν νερό τα πουλιά
του μιλούσα κι αυτός έπαιρνε τη σάλπιγγα
             να τραγουδήσει νεκρούς...
Του 'δειχνα τ' άσπρα μου μαλλιά μ' αυτός δε φοβόταν 
             τον θάνατο,
του 'λεγα να 'ρθεί μαζί μου να γελάσει
να χορέψει ή να κλάψει κάτω απ' τη θλιμμένη βροχή
μ' αυτός βρήκε βάναυσα τα λόγια μου
κι έφυγε κρύβοντας την παρουσία του στο πλήθος
όπως το λαβωμένο ζώο στο δάσος.

Από τη συλλογή Πριν από τον θάνατο (1958)

http://www.translatum.gr/forum/index.php?topic=8904.15#ixzz26hnkK5nz

Μάρκος Μέσκος, Σε πρώτο πρόσωπο
 
                                          του Κλείτου
 
Καλώς κακώς πέρασε η ζωή∙ τι κέρδη τι ζημίες καταπώς
λέει ο προηγούμενος τι χάρηκα και τι δεν 
και τι στον κόσμο ζήλεψα – κανέναν! Κανέναν; (Ψέματα
λέω.) Μόνον εκείνους χάρηκα εκείνους που χόρευαν πάνω 
στο χώμα και τραγουδούσαν∙ τίποτε άλλο! 

Από τη συλλογή Ελεγείες (2004)

http://www.translatum.gr/forum/index.php?topic=8904.30#ixzz26hnrC48H

Μάρκος Μέσκος: Ένας κρυφός ποιητής της Θεσσαλονίκης. Συνέντευξη

Είναι ένας από τους σημαντικότερους λογοτέχνες της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς. Ο βραβευμένος ποιητής (που ζει μόνιμα στη Θεσσαλονίκη από το 1981) μας μίλησε για την τέχνη, τον θάνατο και τα τοπία της ζωής του.

Κύριε Μέσκο, είδατε την Ψυχή Βαθιά του Παντελή Βούλγαρη;

Την είδα.

Πώς σας φάνηκε; Σας ρωτώ όχι μόνο επειδή ο εμφύλιος απασχολεί και το δικό σας έργο, αλλά και επειδή στην αρχή και στο τέλος της ταινίας παρατίθενται δικοί σας στίχοι («Σε ποιον θάνατο πήγες. Περνούσε αεράκι από εκεί;» - «Στοχάσου: Πόσο κράτησε το Θαύμα˙ πόσον η κακιά Στιγμή!»).

Το φιλμ κάνει μια απόπειρα αναφοράς στον εμφύλιο - πρόκειται για μια σημαντική προσπάθεια αυτογνωσίας. Ο Παντελής Βούλγαρης έβαλε αυτό τον πόλεμο στο προσκήνιο πάλι. Δεν νομίζω ότι φιλοδοξούσε να κάνει λεπτομερή καταγραφή της ιστορίας, μιλάμε για μια δειγματοληψία του εμφυλίου. Αυτό που ήθελε να κάνει το κατάφερε. Κάποια πλάνα δεν με βρίσκουν σύμφωνο, υπάρχουν ιστορίες που έχουν βιωθεί από εμένα διαφορετικά - δεν μπορώ να μην τονίσω όμως την καλή του προαίρεση (με τη συμπαράσταση της γυναίκας του της Ιωάννας Καρυστιάνη). Είναι ένα κέρδος τελικά, και πρέπει να ξαναδούμε τα πράγματα απ' την αρχή - και σε βάθος.

Εσείς πάντως στο έργο σας δεν προσπαθείτε να είστε αμερόληπτος ή ουδέτερος με τον εμφύλιο...

Δεν βάζω στο ίδιο τσουβάλι τις δυο παρατάξεις. Δεν το έχω κάνει αυτό... Μεροληπτώ υπέρ του ηττημένου. Αλλά ξέρω ότι έγιναν σπουδαία πράγματα ανθρώπινης συνείδησης και τρυφερότητας και από την άλλη πλευρά. Δεν χαρακτήριζαν όμως την εξουσία αυτής της παράταξης, χαρακτήριζαν περιπτώσεις...

Γεννηθήκατε στην Έδεσσα και ζήσατε εκεί για πολλά χρόνια. Μετά η «εσωτερική μετανάστευση» σάς πήγε στην Αθήνα και δουλέψατε σε διαφημιστικά γραφεία.

Ήταν θέμα επιβίωσης. Δεν εισχώρησε η τέχνη μου εκεί, δεν ήθελα να αλλοτριωθώ. Απέρριψα μάλιστα και προτάσεις για να γίνω μέτοχος σε διαφημιστικές εταιρείες. «Ευχαριστώ», τους είπα, «θέλω απλώς να πληρώνομαι καλά. Τον υπόλοιπο χρόνο τον θέλω για αλλού, βγάζοντας την επαγγελματική σκόνη από πάνω μου». Έτσι κι αλλιώς, στη διαφήμιση με έστρεψε ένας καλός μου φίλος. Εγώ στην αρχή ήθελα να γίνω δάσκαλος - ο πατέρας μου δεν με άφησε. Ήθελα επίσης να γίνω αρχιτέκτονας, πάλι ο πατέρας μου δεν με άφησε. Πήρα κι εγώ τα μπογαλάκια μου κι έφυγα και προσπάθησα να χτίσω τη ζωή μου απ' την αρχή.

Ο πατέρας σας δεν σας άφησε να γίνετε δάσκαλος και αρχιτέκτονας...

Ήθελε να γίνω έμπορος, να ακολουθήσω το δικό του παράδειγμα. Αν ήταν δυνατόν. Μπορούσα να γίνω ποτέ έμπορος εγώ; Δεν είχα ποτέ καμία σχέση με το χρήμα!

Σας άφησε όμως να γίνετε ποιητής!

Δεν το ήξερε. Νομίζω ότι και μέχρι το τέλος της ζωής του δεν γνώριζε τι σημαίνουν όλα αυτά... Οι δικοί μου (με την εξαίρεση της μεγάλης μου αδερφής) δεν έμαθαν τι σημαίνει ποίηση, ποιο είναι το βαθύτερο μεράκι μου, το βαθύτερο μυστικό μου. Αλλά κι εγώ δεν επιδίωξα να γίνω φανερά γνωστός. Όχι μόνο στους δικούς μου - πολλές φορές άνθρωποι με ρωτούσαν τι σχέση έχω με τον Μάρκο Μέσκο τον ποιητή και έλεγα: «Είναι ξάδερφός μου, ο συνονόματος ξάδερφός μου». Δεν μπορώ να πω εγώ για τον εαυτό μου «εγώ είμαι ποιητής», είναι μεγάλη κουβέντα. Δεν προσήλθα στο ιερό της ποίησης για να αναγνωριστώ - ήταν ανάγκη ψυχής.

Δεν σας ενδιαφέρει η υστεροφημία;

Όχι, και δεν πιστεύω και στη μεταφυσική... Τώρα, αν αφήσουμε κάποια ίχνη καλώς, διαφορετικά...

Η ποίηση, κατά τη γνώμη σας, πρέπει να είναι χρήσιμη ή όμορφη; Γίνεται να είναι και τα δύο;

Αρκετά κείμενα από το τελευταίο μου βιβλίο (Στον Ενικό και Πληθυντικό ψίθυρο) αναφέρονται σ' αυτό ακριβώς το ερώτημα. Η ποίηση υπάρχει σαν ένας κρυμμένος θησαυρός στα αισθήματα των ανθρώπων. Είναι μια κρυμμένη ομορφιά, η οποία -σαν ένα τεράστιο μυστικό- καταφέρνει και εκμαιεύεται από κάποιους γραφιάδες, ποιητές. Εγώ πιστεύω ακράδαντα ότι η ποίηση είναι ένα από τα ουσιαστικά μεγέθη που προσδιορίζουν και τη ζωή και την έκφραση των όντων επί του πλανήτη Γη. Και, επιμένω να ισχυρίζομαι ότι, αν ο πλανήτης Γη μαυρίσει τελείως από τους επιχειρηματίες, από την αγορά, από όλα τα κακώς κείμενα, η ανθρώπινη φύση θα μεταναστεύσει σε άλλους πλανήτες - κάποτε. Και εκεί θα βρει τις καινούργιες αγκαλιές της, τις καινούργιες φωλιές της. Και εκεί θα εκφραστεί.

Αυτό το εννοείτε μόνο κυριολεκτικά ή και μεταφορικά;

Κυριολεκτικά. Το λέω και σ' αυτούς που υποστηρίζουν ότι έρχεται το τέλος της ιστορίας, το τέλος της ποίησης... Δεν είναι έτσι, κατά την ταπεινή μου γνώμη. Δεν τελειώνουν τα πράγματα, όσο υπάρχει ζωή θα υπάρχουν και η ομορφιά και η ποίηση και οι αναζητήσεις που ολοκληρώνουν τα όντα της Γης.

Ξέρω πως ζωγραφίζετε. Οι πίνακές σας συμπληρώνουν το ποιητικό σας έργο ή μήπως είναι το αντίβαρο σ' αυτό;

Δεν συμπληρώνουν οι πίνακες την ποίησή μου, είναι ένα υστερόγραφο σε χαρτιά, στα «αθώα λευκά χαρτιά» του Καρυωτάκη. Μόνο που εδώ έχουνε και χρώματα... Είναι μια αποφόρτιση. Όταν είμαι κουρασμένος και θέλω να ηρεμήσω, πιάνω τα χαρτιά και τα πινέλα και προσπαθώ να μπογιατίσω - ζωγράφος δεν δηλώνω. Ζωγραφίζω για μένα κυρίως, και για κάποιους φίλους.

Και, κυρίως, τοπία που έχετε δει;

Ναι. Ξέρω πολύ καλά αυτή την αναπνοή που βγάζουν πολλές φορές η βροχή, και το χιόνι, και η ομίχλη και η λιακάδα. Όλα τα τοπία, όμως, κρύβουν από πίσω τους μια ανάγκη - την ανάγκη να φανερώσουν (ή να κρύψουν) μια σκέψη, έναν συλλογισμό, ένα πρόβλημα.

Αναρωτιέμαι τι σας κράτησε -και κυρίως τι σας κρατάει ακόμα- εδώ, στη Θεσσαλονίκη...

Έφυγαν τα χρόνια καλέ μου φίλε, λιγοστεύει η ζωή μας... Το κονάκι το δικό μου είναι κάπου στην Άνω Τούμπα, οι φίλοι είναι εδώ και είμαι και κοντά στα δικά μου λημέρια, στο Βέρμιο, στο Καϊμακτσαλάν, στην Έδεσσα...

Είναι, τελικά, μια πόλη που εμπνέει ή μια πόλη που σκοτώνει την έμπνευση;

Η Θεσσαλονίκη είναι ένα τεράστιο εργαστήρι τέχνης. Είναι όμως κάπως υπόγειο όλο αυτό. Αυτά που φαίνονται στην επιφάνεια είναι τα διάφορα εξουσιαστικά κέντρα και οι διάφοροι πνευματικοί τρομοκράτες (ας μην τους ονομάσω τώρα). Η πόλη, όμως, είναι ιδεώδης τόπος για δημιουργία, για τέχνη. Ακόμα και τώρα. Πολλοί λένε ότι οι ποιητές και οι λογοτέχνες της πόλης μας τελείωσαν. Δεν είναι έτσι - η ζωή έρχεται πάντα και προσκομίζει νεότερους. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν αρνητικά στην πνευματική ζωή της πόλης - δείτε τη δημοσιογραφική λογοτεχνία, όλο αυτό το δήθεν...

Και η καθημερινότητα; Η ποιότητα ζωής;

Η καθημερινότητα καθορίζεται από τους ανθρώπους με τους οποίους συναλλάσσεσαι. Όπως παντού, κι εδώ το σημαντικό είναι ο άνθρωπος - και οι επιλογές του.

Ισχύει δηλαδή αυτό που έγραψε ο Καβάφης για την πόλη που μας ακολουθεί, που είναι μέσα μας;

Ισχύει, βεβαίως ισχύει. Θα πρέπει ο άνθρωπος να αντέχει τη σιωπή του. Αν την αντέχει, θα είναι παντού καλά.

πηγή: http://www.lifo.gr

ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ

Ένας - ένας οι Ποιητές βρυκολακιάζουν.

Όταν πλησίαζε φιλικά η ασχήμια τότε αγαπούσες τα φτερά του
πάρε με, φώναζες, στα ορεινά κρύα νερά στους άγνωστους Γαλαξίες.
ό,τι δεν πρόλαβε να τελειώσει χίλιες σταγόνες στο βουνό χίλιες
πηγές, το ξωτικό γαλάζιο πουλί μια στιγμούλα, λάμψεις και αστραπές
της θυμωμένης μπόρας, μαχαίρια λάμπουν, τα μαστίγια στον αέρα.

όμως τίποτε δεν εμπόδιζε, παραδείγματος χάριν, στην άκρια της λίμνης
τον βρεγμένον όσιο Ναούμ, να συμφιλιώνει ζεύοντας την άρκτο
με τον αμνό, τους φιλόσαρκους αετούς με τα περιστέρια. μόνο η καρα-
κάξα στις κορφές των θάμνων χλεύαζε τον κόσμο τάχα τραγουδώντας
αλλά τώρα, πες μου να χαρείς, ποιος έμεινε όρθιος και πιστεύει;

Σήμερα ξάφνου νεκραναστημένα κυπαρίσσια σήμερα λάμπει ο ουρανός
(μαζί με τους αρουραίους). κι αν ξυπνήσεις κάποιαν αυγή μαρμα-
ρωμενος γνώριζε όλα τα βάσανα του τέλους, τάξερες. Όσα ντέρτια
έχουν τα πουλιά τα λένε πρωί - μετά όνειρα και συγκοπή. μοναδικοί
θαμώνες της σιωπής σου οι χλωμές ανταύγειες οι παραπονεμένες.

Λοιπόν, μια φορά κι ένα καιρό, στον ύπνο οι μάγισσες ξυπνούσαν
τα καημένα να ξαγρυπνήσουν τον έρωτα και τους νεκρούς. Άραγε
τόθελαν; Ά, πόσον ωραίο το φεγγαράκι που αρμενίζει σιωπηλά, τα
χελιδόνια τιτιβίζοντας στον αέρα! Αν τύχει και δεις στον δρόμο 
άλογο δίχως αναβάτη, αύριο-μεθαύριο, πέρασε κι εσύ να πληρωθείς..

ΜΝΗΜΗ

Εσύ δεν θα ρωτήσεις πια τι απόμεινε - μαζί τους τελείωσες
ίσκιος πουλιού περαστικός στάλες βροχής στην άκρη των φύλλων
που κρύβονται τα όνειρα το φτωχό σπειρί σε ποιο αμπάρι
του χειμώνα. Ενθύμια περιττά πονάνε την καρδιά σου αλαφροΐσκιωτε
με τη διπλή βέρα στο χέρι πάντα κάποιον θάνατο πενθούσες.

Και τον σέρνεις μαζί σου καίγοντας κεριά λυπημένα και χρόνια
(ό,τι δεν έγινε όνειρο είναι) μνήμη καταχωνιασμένη βαθιά.
συνέχισε - να δούμε τι θα μπορέσεις να πάρεις για τα σκοτάδια
κοντολογίς η ξενιτιά του σώματός σου στο χώμα. κι όλα λήγουν εδώ
ανύπαρκτες αιώνιες στιγμές - με τη μνήμη του άταφος σκύλος καημένε!

Έλα να παίξουμε μαζί της - θυμάται - θυμάσαι - θυμάμαι
θυμούνται όσοι τελευταίοι, ισορροπίες τρέμουσες στο γεφύρι της δωδεκά-
χρονης νύφης το πέρασμα με ρακί ευχές και τριαντάφυλλα
όργανα μουσικά (έχει τραγούδια η λησμονιά) σαν αφρισμένα πουλάρια κι άλογα που σ' άγνωστους δρόμους θα χαθούν. Θα χαθούν;

Από τη συλλογή Χαιρετισμοί, 1995

ΜΟΝΑΞΙΑ

Έτσι Φαντάζεσαι. Συχνά όμως δεν είναι.

Ξαφνική πετριά στο νερό κύκλος και κύκλος έγκλειστον δείχνει
την πληγή που τσάκισε την ηρεμία και τώρα αφηγείται:
πρώτα η σιωπή. και τα λησμονημένα κόκκινα φύλλα
στο χώμα κείτονται ή στον αέρα κοκόρια αποκεφαλισμένα
ελάχιστα ελπίζουν. Άγνωστα τα ηχηρά παιχνίδια - σιωπή

πεθαμένη. Ακροβολισμένα σκυλιά μοιράζονται το σκοτάδι.
Ήσυχα κοιμάται το κοπάδι - ήσυχα; Και ποια ψυχή κρύβει
το ποίμνιο; Κινδύνους μαχαίρια κραυγές. σαν όνειρο κακό
σαν το Νοέμβρη που θάρθει απειλητικός με τις ομίχλες
και τους κοκκινολαίμηδες και τα πουλιά σούστες ανα-

πνοές ακόμα. Όσο θηλάζει η ερμιά τις χαμηλές φωνές
τ' ανείδωτα άνθη κάθε διαβάτη. Μονάχος και μοναχή
όλη η ζωή μ' ένα παράθυρο μονάχα, εκείνος μυστική γλώσσα
προτού καν αρθρώσει την εικόνα, άρρωστο παιδί που
λυπάται μόλις βραδιάσει - γυρίζει ο τροχός στο κενό

στο τίποτε. Μα εάν τα κόκαλα περπατούνε ακόμα ρίξε
ένα βλέμμα κι εδώ, δρόμος είναι κι ο θάνατος, δέντρο
στον κάμπο που αντέχει, δες πως τα βραπτσιάνια*
τρίβονται στο χώμα εξοικειωμένα για τα ψηλά πετάγματα
και για τα μαύρα κάτω. εν τέλει φαντάσου τα αν μπορείς
πέραν της υπεροψίας των αιώνων. Φιλικά πλησίασε τη μοναξιά.

(Χαιρετισμοί, 1995)
* μικροπούλια

ΧΙΧ

Κι αν το ρολόι σταματημένο στον ίλιγγο του ηλίου
κι αν η θάλασσα παφλάζει στον πάτο της σιωπής
κι αν αθέατα άλογα βουλιάζουν στο χρυσάφι ακόμα
αν η στροφή του κόσμου στο βάραθρο οδηγεί των αιμάτων
κι αν θάνατος είναι των αγριμιών οι φωνές.

ας πούμε ακόμη δυο λόγια
παραδείγματος χάριν η Καρατζιόβα παράγει
πιπέρια μπαμπάκι καπνό και χασίσια
κι όταν παζάρι ημέρα Πέμπτη και με όποιον καιρό
οι μάνες δημόσια θηλάζουν στον μαστό
τα νεογνά βλαστάρια και τα πίτσκα*

Από τη συλλογή "Στον ίσκιο της γης" 1986

http://www.greece2001.gr

Βιογραφικό Σημείωμα

Ο Μάρκος Μέσκος γεννήθηκε στην Έδεσσα της Μακεδονίας το 1935. Εκεί οι εγκύκλιες και οι γυμνασιακές του σπουδές.
Κατ' αρχάς στο εμπορικό κατάστημα του πατρός του και κατόπιν, 1965-1980, στην Αθήνα.
Απεφοίτησε από το Αθηναϊκό Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Σχολής Δοξιάδη Αθηνών το 1968. Εργάστηκε, μεταξύ άλλων εργασιών του ποδαριού, ως γραφίστας σε αρκετά διαφημιστικά γραφεία αλλά και επιμελητής εκδόσεων.
Πολύ πριν, από το 1957, είχε συνδεθεί με τη συντακτική ομάδα του περιοδικού "Μαρτυρίες".
Γράφει ποιήματα από το 1952.
Συνεργάστηκε με ποιήματα, μελέτες και πεζογραφήματα σε πολλά περιοδικά. Ποιήματά του μεταφράστηκαν σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες. Από το 1981 είναι εγκατεστημένος στη Θεσσαλονίκη. Φίλος και συνιδρυτής της εκδοτικής ομάδας των Χειρογράφων ενώ από το 1987-1993 εργάστηκε ως υπεύθυνος των εκδόσεων της Α.Σ.Ε.
Έχει τιμηθεί με το βραβείο Ποίησης του περιοδικού Διαβάζω για τους Χαιρετισμούς, 1995.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ

Ποίηση:

- Πριν από το θάνατο. Έκδοση του περιοδ. Νέα Πορεία, Θεσσαλονίκη 1958.
- Μαυροβούνι. Ιδιωτική έκδοση, Θεσσαλονίκη 1963.
- Τα ανώνυμα. Ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 1971.
- Άλογα στον Ιππόδρομο. "Ερμής", Αθήνα 1973.
- Ιδιωτικό νεκροταφείο. Ιδιωτική έκδοση (εκτός εμπορίου), Αθήνα, 1975.
- Τα Ισόβια ποιήματα. "Σημειώσεις", Αθήνα 1977.
- Δώδεκα Μάηδες. (12 τραγούδια με το ψευδώνυμο Δημήτρης Γραμματικός). Περιοδ. Εδεσσαϊκά Χρονικά, τευχ. 11, 1977, β΄ ιδιωτική έκδοση, Έδεσσα 1992.
- Τα φαντάσματα της Ελευθερίας. "Σηειώσεις", Αθήνα 1979, "Νεφέλη", 1998, σελ. 29, ISBN: 960-211-386-3.
- Διαλογή. (επιλογή 25 ποιημάτων από τις συλλογές Μαυροβούνι και Άλογα στον Ιππόδρομο). "Μουσικός Αύγουστος". Αθήνα 1981.
- Το μαύρο δάσος (1958-1980). Συγκεντρωτική έκδοση των παραπόνων συλλογών (εκτός από τα τραγούδια Δώδεκα Μάηδες, ενώ παρουσιάζεται νέα συλλογή υπό τον τίτλο Το μαύρο μαντήλι). "Ύψιλον", Αθήνα 1981, "Νεφέλη", 1998, σελ. 244, ISBN: 960-211-417-7.
- Άνθη στο καταραμένο φίδι. Ιδιωτική έκδοση, 1983, "Ύψιλον, 1986, "Νεφέλη", 1998, σελ. 35, ISBN: 960-211-396-0
- Στον ίσκιο της γης. "Ύψιλον/βιβλία", Αθήνα 1986, "Νεφέλη", 1998, σελ. 54, ISBN: 960-211-420-7
Τα δέοντα (επιλογή 1958-1990). Δήμος Έδεσσας, 1990.
- Χαιρετισμοί. "Ύψιλον/βιβλία", Αθήνα 1995. (Βραβείο ποίησης του περιοδικού Διαβάζω, 1995), σελ. 53, ISBN: 960-211-474-6
- Ψιλόβροχο. "Νεφέλη", Αθήνα 2000, σελ. 93, ISBN: 960-211-559-9

Πεζά:

- Παιχνίδια στον Παράδεισο. Ιδιωτική έκδοση, 1978, "Χειρόγραφα", Θεσσαλονίκη 1990, "Νεφέλη", 1998, σελ. 127, ISBN: 960-211-357-Χ
- Κομμένη γλώσσα. "Έρασμος", Αθήνα 1979, "Νεφέλη", 1997, σελ. 79, ISBN: 960-211-356-1
- Μουχαρέμ. Νεφέλη", Αθήνα 1999, σελ. 144

- “Τα Λύτρα”, εκδ. Γαβριηλίδης, 2012.

Δοκίμια:

- Γνωστοί και φίλοι. "Έρασμος", Αθήνα 1987
- Προσωπικά κείμενα, "Νεφέλη", Αθήνα 2000, σελ. 286, ISBN: 960-211-523-8

Εινοκογράφηση:

- Κεφάλας, Ηλίας, 1951-, Λόγος για την αβεβαιότητα, Αρμός.1997

- Κύρου, Κλείτος, 1921-2006, Αλλά η αφή πες μου πώς γίνεται να διασωθεί, Ερμής

- Χρυσανθόπουλος, Γιάννης, Το λίγο περίσσευμα, Διαπολιτισμός, 2011

Επιμέλεια:

- Πέλλας, Όμηρος, 1921-1962, Διηγήματα, Στιγμή, 1986

- Αναγνωστάκης, Μανόλης Α., 1925-2005, Όμως γιατί ξαναγυρίζουμε κάθε φορά χωρίς σκοπό στον ίδιο τόπο, Ερμής, 2000

Συμμετοχή σε συλλογικά έργα:

- Μικρή ζωολογία, Εκδόσεις Πατάκη, 1998

- Μια πόλη, ένας συγγραφέας, Μίνωας, 2001

MARKOS MESKOS, Μεταφράσεις

Ιταλία

DIVERSI RACCONTI (Nuove Letture Internationale), Provincia di Salerno, 1997 - ISBN 88-85651-80-1.

Fabio Doplicher
ANTOLOGIA EUROPEA, Editore Avezzano, 1991.
Traduzioni di Paola Maria Minucci.

Poeti greci (Per un' introduczione alla poesia greca contemporanea), A cura di Paola Maria Minucci, Novembre 1992.

Γαλλία

POESIE DE GRECE (Actes Sud, Hubert Nyssen Editenr), UNESKO, Traduite par Andeas Kedros, 1990, ISBN 2-86869-488-8.

Anthologie de la poesie grecque contemporaine, 1945-2000, POESIE GALLIMARD, ISBN 2-07-041253-9.

Αγγλία

Contemporary Greek Poetry by Kimon Friar
(Publisher the Greek Ministry of Culture).

NINE Greek Poets (by the Athens Publishing Center) 1968, Translations by John A. Gumas.

Monde Greco, No 2, 1999, by Nire Press, Translated by C. Otis.

- Υπάρχουν, ακόμη, μεταφρασμένα ποιήματα στο Ισραήλ, τη Σερβία, και τη FYROM.

O ποιητής
ΜΑΡΚΟΣ ΜΕΣΚΟΣ

Αν υποθέσουμε πως ο ποιητής εγκαθίσταται σε μια επικράτεια της σκέψης και ορίζει την προοπτική του, οφείλει να απαντήσει σε ορισμένα ερωτήματα, τα οποία θα κρίνουν την αντοχή του στο χρόνο. Τι μπορεί να πει η γλώσσα του ποιητή; Μέχρι που μπορεί να φτάσει ένα ποίημα; Πως στέκεται ο ποιητής απέναντι στον κόσμο; Τι είδε ο ποιητής κοιτάζοντας τον κόσμο;
Ο Μάρκος Μέσκος είναι ένας από τους ξεχωριστούς ποιητές του μεταπολέμου. Κατέχει μιαν απόλυτα ευκρινή περιοχή, απαντά με διακριτή φωνή στα παραπάνω ερωτήματα και χωρίς αμφιβολία ανήκει στην ολιγομελή ομάδα των κορυφαίων ποιητών μας.
Τι μπορεί να πει η γλώσσα του; Ο Μάρκος Μέσκος είναι προσηλωμένος στη σολωμική ποιητική πρακτική. Αισθάνεται πως η γλώσσα είναι μια διαρκής αναστολή γλώσσας, ένα βαθύ κόψιμο που κρατά σε απόσταση τη σκέψη από τη διατύπωση. Υπάρχει εδώ μια πρωτογενής καθυστέρηση, σε σχέση με αυτό που συλλαμβάνει το υποκείμενο σαν συνολική πρόθεση της γλώσσας. Μιλώ, αλλά αναφέρομαι κυρίως σε ό,τι δεν μπορώ να πω. Μια τέτοια ανεπάρκεια αποσπά το υποκείμενο από την περιοχή της ρητορικής και το ξαναδίνει στην ψυχή του. Η απάντηση είναι: η γλώσσα του ποιητή μπορεί να πει τα πάντα, αλλά δεν πρέπει να περιμένει κανείς να τα ακούσει, πριν τα νιώσει στη σάρκα του.
Μέχρι που μπορεί να φτάσει το ποίημα; Μέχρι την προετοιμασία μιας καθόδου στην ψυχή του αναγνώστη. Αν δεν είναι αποφασισμένος να ξανακατεβεί στην εικόνα που έχει σχηματίσει για τον κόσμο, φορτωμένος με στίχους και να ξαναπαίξει το παιχνίδι του "κερδίζω ή χάνω τον κόσμο μου" δεν πρόκειται να αποκομίσει πολλά πράγματα, από πολύ σπουδαία λόγια. Κάθε ποίημα του Μέσκου είναι ένας ναυαγός που χάνει στηρίγματα και κερδίζει αγωνίες.
Πως στέκεται απέναντι στον κόσμο; Ο Μέσκος είναι γνήσια σολωμικός τύπος. Ενδιαφέρεται αποκλειστικά για τον κόσμο σαν σύνολο συμβόλων. Δεν παραιτείται από τη μυθολογική συρραφή των συμβόλων σε ένα έμψυχο σύμπαν. Κάθε ποίημά του αποτελεί μια τέτοια μικρή μυθολογία. αναδιατάσσει στοιχεία εντελώς αποπνευματωμένα στο εσωτερικό του εμπορευματικού προτεσταντισμού που διατρέχει τα νεύρα της κοινωνίας μας. Είναι βέβαιο πως λειτουργεί μαγικά, ομοιοπαθητικά, χωρίς να προβάλει ή να στηρίζεται σε καμιά έτοιμη λύση θεότητας. Πρόκειται για μιαν ακόμη αγωνία που προσπαθεί να διερευνήσει ενότητες, κοινότητες, ταυτότητες, μέσω της επισήμανσης διαφορών. Πρόκειται για μια ιδιόμορφη ανάγνωση της χριστιανικής αγάπης.
Τι είδε ο Μάρκος Μέσκος κοιτάζοντας τον κόσμο; Η στάση που παρουσιάστηκε παραπάνω, προϋποθέτει μιαν εικόνα του κόσμου ως ανιμιστικού συμβάντος ή θεϊκού δημιουργήματος. Αλλά αυτό που είδε ο Μάρκος Μέσκος, απέχει πολύ από τη στάση του. Ο ποιητής είδε ένα κοινωνικό ζώο, με λίγα μέσα επιβίωσης, μοναχικό, δυστυχισμένο στη μοναξιά του φυλακισμένο σε έναν παράδεισο. Γύρω απλώνονται βουνά, πεδιάδες, ποτάμια, βραχότοποι και βοσκότοποι, αυλές, παρτέρια, ζωντανά που απολαμβάνουν ένα είδος φυσικής συνείδησης. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να απολαύσει την εντοπιότητά του. Τυραννιέται με το όραμα ενός άλλου παραδείσου που δε θα πληγώνει τόσο υπέροχα όσο ο επίγειος. Για τον ποιητή, ο άνθρωπος βρίσκεται στον παράδεισο, θρηνώντας την πτώση του από τον παράδεισο. Αυτή η διαφορά είναι το φαράγγι της γλώσσας, το κόψιμο ή χαρακιά ή διαφορά ανάμεσα στη διατύπωση και στη σκέψη. Ο μόνος δρόμος προς τη γαλήνη είναι το ποίημα σαν ίχνος μιας επιστροφής στο σημείο που βρισκόμαστε, αλλά δεμένοι πια γερά με το καθετί.
Η ποίηση του Μάρκου Μέσκου καρφώθηκε στο σώμα της φιλολογίας μας σαν μια αβυσσαλέα τρύπα που διαθέτει γλωσσική δύναμη, προφητική ισχύ και διανοητική αποφασιστικότητα.

Γιώργος Μπλάνας
Ποιητής, κριτικός λογοτεχνίας

Άνθη στο καταραμένο φίδι. Αθήνα, Νεφέλη, 1998. Σελ. 35. ISBN: 960-211-396-0

Τα εκατόν οκτώ, συνήθως δίστιχα, επιφωνήματα που περιλαμβάνονται στα "Άνθη στο καταραμένο φίδι"…
Επεμβαίνοντας αποφασιστικά σε όλες τις κειμενικές εκβολές ο Μάρκος Μέσκος, με την ακμαία αίσθηση του περιττού που τον διακρίνει, ψαλίδισε τα επουσιώδη και τα σαφώς εννοούμενα, προσδίδοντας στον εναπομείναντα λόγο όχι μόνο εκείνη την ιδιάζουσα λάμψη, που είθισται να διαθέτουν αφ' εαυτών οι πρωτογενείς ποιητικές αλήθειες, αλλά και μία αναβαθμισμένη πιστότητα εξομολογητικών εκτονώσεων…
Θεωρώ ότι ουσιώδες μέλημα του Μάρκου Μέσκου είναι να διατηρήσει, ει δυνατόν, ανέπαφους όλους τους αρχικούς βιωματικούς πυρήνες, Ν' αφήσει, δηλαδή, τους τύπους των ήλων άθικτους - γι' αυτό κι οι λέξεις δεν φαλκιδεύουν, δεν ανατρέπουν ούτε την αναδίπλωση ούτε την αναδίφηση των κρίσιμων εικόνων…

Γιώργος Βέης
Ποιητής, κριτικός λογοτεχνίας
Περιοδ. ΔΙΑΒΑΖΩ, Νο 398, 7-8/1999

Μαυροβούνι. Θεσ/κη Ιδιωτική έκδοση, 1963.

…Εξαρχής πρέπει να σημειώσουμε πως ο Μέσκος δεν είναι ποιητής του "άστεως", πράγμα που σημαίνει πως είναι μακριά από την πολύπλοκη ψυχολογία και τις εμπειρίες που η ζωή μιας μεγάλης πολιτείας, λίγο-πολύ, επιβάλλει σ' έναν πνευματικό της κάτοικο…
Μένοντας έξω από το κλίμα της μεγάλης πολιτείας, δεν παύει ωστόσο ο Μέσκος να 'ναι μοντέρνος ποιητής. Αν στην ποίησή του υπάρχει η άρνηση του άγχους και της υπαρξιακής αγωνίας ή άλλων ανάλογων πνευματικών ομφαλοσκοπήσεων και ακκισμών ενός "αστού" ποιητή, βρίσκουμε όμως σ' αυτόν κάτι που καιρό τώρα απουσιάζει από την ποίησή μας. Μια κατάθεση και μια αναγωγή των ψυχικών αντιδράσεων σε υγιέστερους και ανθρωπινότερους χώρους…
Όλη η ποίηση του Μέσκου έχει έναν μακρινό αντίλαλο από το δημοτικό τραγούδι και μια συγγένεια με την παλιά κινέζικη ποίηση. Η δροσιά του λυρισμού κι ο ρυθμός της εικόνας, το δέσιμο κι η οικειότητα με τα πράγματα, η αίσθηση της οικονομίας κι η αμεσότητα στην έκφραση, το ταίριασμα της θλίψης και της χάρης, είναι στοιχεία που μας οδηγούν στην διαπίστωση αυτής της συγγένειας.

Τάκης Σινόπουλος
Ποιητής
"Χρονικό αναγνώσεων", 1999, Εκδ. Σοκόλη

Το μαύρο δάσος (1958-1980) Αθήνα, Νεφέλη, 1998. Σελ. 244. ISBN: 960-211-417-7

Γύρω από το βίωμα της ιθαγένειας, τον κεντρικό θεματικό και ηθικό ιστό της ποίησης του Μέσκου, μορφοποιείται ένα ανθρώπινο πρόσωπο. Αυτό το ανθρώπινο πρόσωπο ξεχωρίζουν το κουράγιο του κι η λεβεντιά του, η επιμονή του να αναζητά τα σημάδια της πορείας του σ' αυτόν τον τόπο και το περήφανο πείσμα του να κάνει αυτόν τον τόπο ένα μεγάλο ποίημα. Αυτό το ενιαίο κι αδιαίρετο ποίημα του Μέσκου καταξιώνει το ήθος του, δηλαδή την πιστότητά του ως προς αυτό που είναι και επίσης προβάλλει την ανυποχώρητη ανθρωπιά του, διασώζει και κάνει γνώμονα της καθημερινής σκέψης και πράξης ό,τι λέμε "καλά αισθήματα". Τα "καλά αισθήματα" γίνονται το ηθικό κέντρο και η ψυχική παραμυθία τούτης της ποίησης. ηθικό κέντρο που, στους καιρούς που ζούμε, είναι μια ασφαλής παρηγοριά.

Ευριπίδης Γαραντούδης
Καθηγητής Παν/μίου Κρήτης
Από ομιλία στην Έδεσσα, Χειμώνας 1990-91

Παιχνίδια στον Παράδεισο. Αθήνα, Νεφέλη, 1998. Σελ. 127 ISBN: 960-211-357-Χ

Αν ισχύει αυτό το λένε, ότι οι μόνοι αληθινοί παράδεισοι είναι αυτοί που έχουμε χάσει, τότε το βιβλίο του ποιητή Μάρκου Μέσκου (γ. 1935) "Παιχνίδια στον Παράδεισο" επιβεβαιώνει τη ρήση αυτή. Συγκεκριμένα, ο χαμένος παράδεισος του Μέσκου δεν είναι άλλος από αυτόν της παιδικής ηλικίας.
Το βιβλίο περιλαμβάνει δεκαπέντε διηγήσεις, περιγραφές παιχνιδιών που έπαιζαν κάποτε τα παιδιά σε κάποιο χωριό της Βορείου Ελλάδας. Σε ένα σύντομο πρόλογο ο συγγραφέας κάνει και μια χρονική οριοθέτηση τα παιχνίδια αυτά παίζονταν τα δύσκολα χρόνια της δεκαετίας 1935-45…
Έχουμε, λοιπόν, μια σειρά αυτοβιογραφικών κειμένων τα οποία δεν εξαντλούνται στην καταγραφή και περιγραφή συμβάντων και γεγονότων (αν και ο κίνδυνος παραμονεύει διαρκώς), αλλά διεισδύουν στην αθέατη πλευρά των πραγμάτων, στους εσωτερικούς κραδασμούς που προκαλεί το βίωμα…
Η γεύση που αφήνει η ανάγνωση του μικρού αλλά σημαντικού αυτού βιβλίου είναι γλυκόπικρη…

Ηλίας Μαγκλίνης
Δημοσιογράφος
Εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 13-6-1999

Κομμένη γλώσσα Αθήνα, Νεφέλη, 1997. Σελ.79. ISBN: 960-211-356-1

Το έρεισμα του βιβλίου, και ταυτόχρονα η επιδίωξή του, είναι η ανθρωπολογία: οι άνθρωποι, όπως μικραίνουν ή μεγαλώνουν για να παρακολουθήσουν τη συστολή και διαστολή της Ιστορίας. Άνθρωποι από αυτούς που τους λέμε ανώνυμους.
Ακμαίος στη λιτότητά του ο δημοτικός λόγος του Μέσκου, πλουτισμένος από λέξεις-κειμήλια, ελληνικές, τούρκικες και σλάβικες, που υποδηλώνουν μια χαμένη πια πολιτισμική ποικιλία, και μουσικός.
Αρτιώνει τον σπαραγμένο κόσμο με σίγουρες γραμμές, χωρίς τη ρητορεία της υπερβολής και διατηρώντας ακέραιο το σεβασμό για τα πάθη του.
Ο Μέσκος έχει τη δύναμη να λέει το ακρότατα τραγικό χωρίς προσφυγή στους υψηλούς τόνους (όπως όταν μιλάει για ένα πτώμα που "σηκώθηκε από το σωρό τίναξε τα ρούχα του σαν πουλί τα φτερά και πήρε τους δρόμους", για να μη βρει κανέναν και να επιστρέψει στο σωρό του). Και μόνο αυτό, θα αρκούσε.

Παντελής Μπουκάλας
Ποιητής, κριτικός λογοτεχνίας
Εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 20-1-1998

Χαιρετισμοί, Αθήνα, Ύψιλον, 1995. Σελ. 53.ISBN: 960-211-474-6

ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΟΙΗΣΗΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΔΙΑΒΑΖΩ

Ο Μ. Μέσκος, λυρικός και συνάμα μεστός, προχωρά εδώ μακρύτερα τη συναίρεση έλλογων συμβόλων με τα βαθύτερα και σκοτεινά. Από την πρώτη του εμφάνιση, ήδη πριν σαράντα χρόνια, η βορειοελλαδίτικη φύση δεν ήταν απλώς το σκηνικό της καλλιτεχνικής έμπνευσης. Σταθερά πρόβαλλε ως ο συνεργός, το προνομιούχο απόθεμα, λέξεων και εικόνων, με το ειδικό βάρος που προσδίδει η παιδιόθεν βιωματική σχέση.
Στην πρόσφατη συλλογή παρατηρούμε σύσφιγξη αυτής της σχέσης. Τα ποιήματα συγγενή με το φυσικό σύμπαν, βρίσκονται στο μεταίχμιο ενός συχνά απειλητικού παρελθόντος και ενός αμφίθυμου μέλλοντος. Ποιήματα, πλούσια σε ποιητικές εικόνες, σε ένα τοπίο όπου πληθαίνει ο θάνατος, πυκνώνει η λύπη, ενώ λανθάνει αίσθηση ματαιότητας. Και ο στοχασμός, θα λέγαμε πως ακροπατά, για να μην ταράξει την τάξη αυτού του κόσμου ούτε τη γοητεία των ονείρων. Ωστόσο, η μνήμη γίνεται οξύτερη, πιθανόν γιατί απλώνει γερότερες ρίζες στο μύθο και την ιστορία.
Ποιήματα που δεν είναι ερμητικά. Αντίθετα ο αφηγητής τους, αυτός ο πάντα και μοναχικός και "ανώριμος των θείων", επιδίδεται σε "αλληλούιο ψαλμό" που είναι οι δικοί του χαιρετισμοί.

Μάρη Θεοδοσοπούλου
Κριτικός Λογοτεχνίας
Περ. ΔΙΑΒΑΖΩ, Νο 364. Ιούνιος 1996.

Ψιλόβροχο. Αθήνα, Νεφέλη, 2000. Σελ. 93. ISBN: 960-211-559-9

Ποιητής των ανοιχτών χώρων, του μαγεμένου φυσικού τοπίου, αλλά και της άσβεστης ιστορικής μνήμης, ο Μάρκος Μέσκος, που έχει περάσει αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης λογοτεχνικής του διαδρομής και στην πρόζα, μας δίνει τώρα, με την καινούργια ποιητική συλλογή του, ένα καθ' όλα ώριμο και συνάμα λιτό, προσεγμένο ως την τελευταία του φράση και λέξη, βιβλίο. Έχω μάλιστα, την πεποίθηση πως ο επιγραμματικός στίχος και το ακαριαίο, δίκην απρόσμενου σπινθήρος ποίημα, αποτελούν δομικά χαρακτηριστικά της ανά χείρας συλλογής του Μέσκου, φανερώνοντας μέσω ενός εξωτερικού δείκτη την εσώτερη, κατ' έναν τρόπο κρυμμένη ποιητική της…
Τα περισσότερα από τα μεγέθη της ως τα τώρα πορείας του Μέσκου τελούν εδώ εν σμικρύνσει: οι μνήμες, τα όνειρα, τα μικρά και τα μεγάλα εσωτερικά τραύματα ή η περιπλάνηση στο φυσικό χώρο συμπυκνώνονται στο Ψιλόβροχο σε μινιατουρίστικους, κρυσταλλικής καθαρότητας όγκους, που είτε αφήνουν το νόημά τους να εκκρεμεί υποβλητικά στη συνείδηση του αναγνώστη είτε μαζεύουν όλες τους τις δυνάμεις σε μία και μοναδική σημασιολογική εστία, για να τονίσουν το ακατάλυτο βάρος της…

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου
Κριτικός λογοτεχνίας
Εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 24-11-2000

Ψιλόβροχο, Αθήνα, Εκδόσεις Νεφέλη 2000, σελ. 93 ISBN: 960-211-559-9

Στο τελευταίο ποιητικό βιβλίο του, Ψιλόβροχο, ο Μάρκος Μέσκος ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες ποιητές, συγκέντρωσε 81 άτιτλα και ολιγόστιχα ποιήματα. Το στοιχείο εκείνο που συνιστά την ιδιοσυστασία ολόκληρης της ποίησής του Μέσκου δεν λείπει και από το Ψιλόβροχο. Πρόκειται για την αίσθηση της εντοπιότητας ή ιθαγένειας. Στο Ψιλόβροχο όπως και στα παλαιότερα βιβλία, οι πάσης φύσεως αναφορές στο γενέθλιο χώρο συντάσσουν εντέλει μια πλήρη, ευσύνοπτη και διακριτή ανθρωπογεωγραφία. Η ποίηση του Μέσκου όχι μόνο μεταδίδει την αίσθηση του τοπίου της Δυτικής Μακεδονίας, αλλά επίσης μας μεταφέρει το ήθος των ανθρώπων αυτού του χώρου και μας προσφέρει τη συγκινησιακή μέθεξη των οδυνηρών συμβάντων που σημάδεψαν την ιστορία του. Συνδυάζοντας ο Μέσκος τις πιο εκλεπτυσμένες αξιοποιήσεις της εκφραστικής παρακαταθήκης του νεοτερικού νεοσυμβολισμού, κατορθώνει παράλληλα να αφομοιώσει το ήθος του ελληνικού δημοτικού τραγουδιού, καθώς τα σύντομα ή και ολιγόλεξα ποιήματα του Ψιλόβροχου μας μεταφέρουν "ιστορίες του κόσμου": Αν και το βίωμα της ιθαγένειας αποτελεί τον κεντρικό θεματικό ιστό της ποίησης του Μέσκου, ειδικά το Ψιλόβροχο εστιάζεται σε θέματα που ανατέμνουν την ατομική σφαίρα του ποιητή, όπως η φθορά του χρόνου, η μάταιη αναζήτηση της αγάπης, το επίφοβο πλησίασμα του φυσιολογικού θανάτου, η αντοχή της μνήμης να ανακαλεί τα καλά και τα άσχημα. Φτασμένη στην ωριμότητά της η ποίηση του Μέσκου γίνεται καθολική αντίληψη ζωής, τρόπος θέασης και ερμηνείας των φυσικών και μεταφυσικών πραγμάτων και, τέλος, διδαχή για μια στωϊκή ή και παρηγορητική αποδοχή των αρνητικών όψεων της ανθρώπινης ύπαρξης.

Ευριπίδης Γαραντούδης
Καθηγητής Παν/μιου Κρήτης
Περιοδ. Ithaca, No 7
Iανουάριος -Φεβρουάριος 2001

Μουχαρέμ. Αθήνα, Νεφέλη, 1999. Σελ. 144.

Περισσότερο γνωστός ως ποιητής, ο και πεζογράφος εξ Εδέσσης Μάρκος Μέσκος συμπληρώνει, με το προσφάτως κυκλοφορήσαν βιβλίο του Μουχαρέμ, σαράντα χρόνια παρουσίας στα ελληνικά γράμματα. Τα επτά σύντομα αφηγήματα αυτού του βιβλίου και, κυρίως, το ομότιτλο (από τριάντα οκτώ σελίδες) διήγημα, συνθέτουν με αρκετή ακρίβεια το πεζογραφικό αντίκρυσμα του Μάρκου Μέσκου. 
Εκείνο που κατ' εξοχήν με γοητεύει στα πεζά του Μέσκου, είναι ο χώρος -και, φυσικά, οι άνθρωποι που τον κατοικούν..
Η εποχή, εννοείται, παρωχημένη: αφηγήσεις, λοιπόν, της μνήμης - πλην χωρίς γλυκασμούς και ωραιοποιήσεις, τα λόγια σκέτα, σκληρά για εκείνα τα δύσκολα χρόνια, τα χρόνια του αντάρτικου, αλλά και τα πριν, και τα μετά.
Σιγά σιγά, σχεδόν ανεπαισθήτως, αναφαίνεται ο πραγματικός πρωταγωνιστής -αυτός ο άγνωστος, συναρπαστικός και επί έτη και έτη περιφρονημένος και επιλήψιμος μακεδονικός (βαλκανικός) χώρος. Σιγά σιγά γλιστρούν στη διήγηση λέξεις των γηγενών -λέξεις που σου υποβάλλουν την αίσθηση ενός απέραντου ψυχικού πλούτου, ή και, τις πιο πολλές φορές, μιας ανείπωτης μελαγχολίας…

Ηλίας Παπαδημητρακόπουλος
Συγγραφέας
Εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 22-10-1999

Το εκτεταμένο αφήγημα Μουχαρέμ, που δίνει και τον τίτλο στο βιβλίο, είναι μια επιτομή του αφηγηματικού σύμπαντος του Μ. Μέσκου, "συνομιλεί" δε με τα άλλα κείμενα της συλλογής αλλά και μ' αυτά των δύο προηγουμένων του, των Παιχνίδια στον παράδεισο και Κομμένη γλώσσα, (εκδόσεις "Νεφέλη" και τα δύο). Ο παππούς μιας οικογένειας αφηγείται τη ζωή του από το 1866 που γεννήθηκε ως το 1954 που πέθανε. Οι διακυμάνσεις της ζωής ακολουθούν και επηρεάζονται έντονα απ' αυτές της Ιστορίας και των γεγονότων της, πολύ περισσότερο που ο τόπος, η περιοχή της Έδεσσας και της Μακεδονίας, είναι το επίκεντρο των διεκδικήσεων και των εθνικισμών στην καμπή του 19ου προς τον 20ό αιώνα. Ο Μ. Μέσκος σ' αυτό, αλλά και στα υπόλοιπα διηγήματα, αποδίδει το κλίμα της εποχής, την πολυεθνική και πολύγλωσση ιδιαιτερότητα της περιοχής, τον αγώνα των ανθρώπων να ζήσουν και επί πλέον να διατηρήσουν τις εθνικές τους ταυτότητες. Συλλογή πολύτιμη και ενδιαφέρουσα, και όχι μόνο λογοτεχνικά.

Κώστας Καρακώτιας
Κριτικός λογοτεχνίας
Περιοδ. ΔΙΑΒΑΖΩ, Νο 409, 8-9/2000