Η άλλη προσέγγιση της απλότητας
μτφρ.: Γιάννης Παλαβός
O Μίροσλαβ Χόλουμπ (Miroslav Holub, 1923-1998) υπήρξε ένας από τους κορυφαίους ποιητές της νεότερης τσεχικής ποίησης. Ο Ted Hughes δε τον χαρακτήρισε «έναν από τους πέντε ή έξι σπουδαιότερους ποιητές του 20ού αιώνα».
Σπούδασε Ιατρική και εργάστηκε ως ερευνητής στο Μικροβιολογικό Ινστιτούτο της Ακαδημίας της Τσεχοσλοβακίας. Η επιστημονική του κατάρτιση ως ανοσολόγου σφράγισε την ποίησή του, από τις πρώτες του κιόλας δημοσιεύσεις, αμέσως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Πέρα από το γεγονός ότι συχνά εμφανίζονται στα ποιήματά του γιατροί, ασθενείς και ποικίλοι ιατρικοί όροι, το αυστηρό επιστημονικό του υπόβαθρο συνέδραμε ώστε η ποίησή του να είναι μια ποίηση ακριβής στα εκφραστικά της μέσα. Από τα ποιήματά του -όλα σχεδόν σε ελεύθερο στίχο και κατά κανόνα σύντομα- απουσιάζει ο συναισθηματισμός˙ η ποίησή του είναι η λιτή ποίηση των δεδομένων και των απτών, ψηλαφητών γεγονότων˙ είναι η ποίηση της αποστασιοποίησης και της εκλογίκευσης. Συχνά δε το έργο του αποπνέει μελαγχολία κι ενίοτε έναν σκληρό σαρκασμό.
Η ΠΟΡΤΑ
Τράβα κι άνοιξ’ την πόρτα.
Ίσως έξω είναι
ένα δένδρο, ένα ξύλο
ένας κήπος
ή μια πόλη μαγική.
Τράβα κι άνοιξ’ την πόρτα.
Ίσως ένας σκύλος σκάβει.
Ίσως δεις ένα πρόσωπο
ή ένα μάτι
ή μια φωτογραφία
κάποιας εικόνας.
Τράβα κι άνοιξ’ την πόρτα.
Αν υπάρχει ομίχλη
θα καθαρίσει.
Τράβα κι άνοιξ’ την πόρτα.
Ακόμη κι αν μονάχα το σκοτάδι
χρόνο μετρά
ακόμη κι αν υπάρχει μόνο
ένας άδειος άνεμος
ακόμη κι αν
τίποτα
δεν είναι εκεί
τράβα κι άνοιξ’ την πόρτα.
Τουλάχιστον
θα υπάρξει
ρεύμα.
ΚΟΚΚΑΛΑ
Αφήνουμε στην άκρη
τ’ άχρηστα κόκκαλα,
τα πλευρά των ερπετών,
τις γνάθους αιλουροειδών,
το γοφό της θύελλας,
το γιάντες του πεπρωμένου.
Για να στηρίξουμε τ’ αναπτυσσόμενο κεφάλι
του Ανθρώπου
Αναζητούμε
ένα κόκκαλο
που θα παραμείνει
όρθιο.
μεταγραφή: Δημήτριος Μουζάκης
Μια άλλη πτυχή της ποίησης του Χόλουμπ είναι ο πολιτικός της χαρακτήρας. Βίωσε από πρώτο χέρι, αρχικά, τον αυταρχισμό του ναζισμού και εν συνεχεία την ανελευθερία της σταλινικής εκδοχής του σοσιαλισμού. Λόγω της άρνησής του να εγγραφεί μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος, αλλά και του οχληρού για το καθεστώς έργου του, έζησε ως πολίτης δεύτερης κατηγορίας: του αφαιρέθηκε για χρόνια η δυνατότητα να ταξιδέψει στο εξωτερικό, απολύθηκε από τη θέση του στην Ακαδημία, ενώ για περισσότερο από μια δεκαετία (από το 1971 έως το 1982) δεν του επιτρεπόταν να εκδώσει κείμενά του. Εξαιτίας αυτών, συχνά η ποίησή του λειτουργεί ως φορέας πολιτικών μηνυμάτων, συνήθως με τρόπο υπαινικτικό, καταφεύγοντας σε μοτίβα δανεισμένα από τη μυθολογία και την Ιστορία, προκειμένου να συνομιλήσει κριτικά με την εποχή της.
Πέρα από τη δεδομένη αξία της, η ποίησή του μεταφράστηκε ευρέως -ιδιαίτερα στον αγγλόφωνο κόσμο- λόγω της απλότητάς της και της έμφασης στην ιδέα και το περιεχόμενο (και όχι σε καλολογικά στοιχεία ή ένα λεπτά υφασμένο, περίτεχνο ύφος).
ΦΤΕΡΑ
Έχουμε
ένα χάρτη του σύμπαντος
για μικρόβια,
έχουμε
το χάρτη ενός μικροβίου
για το σύμπαν.
Έχουμε ένα
βιρτουόζο του σκακιού
καμωμένο από ηλεκτρικά κυκλώματα.
Μα πάνω απ’ όλα
έχουμε
την ικανότητα
να ξεδιαλέγουμε μπιζέλια
να κρατάμε νερό στη χούφτα μας
να ψάχνουμε
τη σωστή βίδα
κάτω από τον καναπέ
για ώρες.
Αυτό
μας δίνει
φτερά.
ΝΑΠΟΛΕΩΝ
Παιδιά, πότε γεννήθηκε
ο Ναπολέων Βοναπάρτης,
ρωτά ο δάσκαλος.
Χίλια χρόνια πριν, λένε τα παιδιά.
Εκατό χρόνια πριν, λένε τα παιδιά.
Πέρσι, λένε τα παιδιά.
Κανείς δεν ξέρει.
Παιδιά, τι έκανε
ο Ναπολέων Βοναπάρτης,
ρωτά ο δάσκαλος.
Κέρδισε έναν πόλεμο, λένε τα παιδιά.
Έχασε έναν πόλεμο, λένε τα παιδιά.
Κανείς δεν ξέρει.
Ο χασάπης μας είχε ένα σκύλο
το Ναπολέοντα,
είπε ο Φράντισεκ.
Ο χασάπης τον έδερνε κι ο σκύλος πέθανε
από την πείνα
πριν ένα χρόνο.
Κι όλα τα παιδιά τώρα
το Ναπολέοντα λυπούνται.
ΧΩΡΟΧΡΟΝΟΣ
Όταν εγώ μεγαλώσω κι εσύ μικρύνεις
τότε
(στη θεωρία του Καλούζα η πέμπτη διάσταση
παρουσιάζεται ως κύκλος
συνδεόμενος με κάθε σημείο
του χωροχρόνου)
-τότε, όταν πεθάνω, δε θα ζήσω ποτέ ξανά;
Ποτέ.
Ποτέ ποτέ;
Ποτέ ποτέ.
Ναι, αλλά ποτέ ποτέ ποτέ;
Όχι... όχι ποτέ ποτέ ποτέ
απλώς ποτέ ποτέ.
Πραγματοποιήσαμε λοιπόν
μια μικρή οικογενειακή συνεισφορά
στο κβαντικό πρόβλημα της υπερβαρύτητας των ένδεκα διαστάσεων.
ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΕΝΟΣ ΑΓΟΡΙΟΥ
Έχει μέσα ένα διαστημόπλοιο
και μια μηχανορραφία
για να γλιτώσει απ’ το μάθημα πιάνου.
Κι υπάρχει
η κιβωτός του Νώε
που θα ’ναι η πρώτη.
Κι έχει μέσα
ένα ολοκαίνουριο πουλί
έναν ολοκαίνουριο λαγό
μια ολοκαίνουρια αγριομέλισσα.
Υπάρχει ένα ποτάμι
που ρέει προς τα πάνω.
Υπάρχει μια προπαίδεια.
Υπάρχει η αντιύλη.
Και δεν μπορεί να περικοπεί.
Πιστεύω πως μονάχα ό,τι δεν περικόπτεται
είναι κεφάλι.
Πολλά υποσχόμενο
το ότι τόσοι άνθρωποι
διαθέτουν κεφάλια.
ΩΔΗ ΣΤΗ ΧΑΡΑ
Αγαπάς μονάχα
όταν μάταια αγαπάς.
Κάνε μια νέα ραδιοφωνική έρευνα
όταν δέκα αποτύχουν,
πάρε διακόσια κουνέλια
όταν εκατό πεθάνουν:
μόνον αυτό είναι επιστήμη.
Ρωτάς το μυστικό.
Έχει μόνον ένα όνομα:
ξανά.
Στο τέλος
ένας σκύλος έχει στα σαγόνια του
νερό που καθρεφτίζει τη μορφή του,
οι άνθρωποι αγκαλιάζουν τη νουμηνία, σ’ αγαπώ.
Σαν καρυάτιδες
τα σηκωμένα χέρια μας
κρατούν το γρανιτένιο φορτίο του χρόνου
ακόμη κι ηττημένοι
πάντοτε θα κερδίζουμε.
μεταγραφή: Δημήτριος Μουζάκης
Τα δέκα ποιήματα που ακολουθούν προέρχονται από την τελευταία συλλογή του, με τίτλο Narození Sisyfovo (Η γέννηση του Σίσυφου), που εκδόθηκε στην Τσεχία το 1998 περιλαμβάνοντας ποιήματα γραμμένα από το 1989 έως το 1997.
Η παρούσα απόδοση στα ελληνικά έγινε από την αγγλική έκδοση της συλλογής (The Rampage, Faber and Faber, Λονδίνο: 1998), την οποία μετέφρασαν οι David Young, Dana Habova και Rebekah Bloyd σε συνεργασία με τον ποιητή.
Ο φθινοπωρινός οπωρώνας
Ενα δηκτικό,
μαύρο μήλο
εκτελείται δια τυφεκισμού πάνω σ' ένα ξερόκλαδο.
Δυο περιστέρια
σ' έναν ρημαγμένο φράχτη
μαδούν ραμφίζοντας τα λευκά τους πούπουλα
γιατί δεν υπάρχει τίποτε άλλο που μαζί του
να αξίζει ν' ασχοληθούν.
Η Σταχτοπούτα άλειψε το σώμα της
με στάχτες, προσπαθώντας
να εμποδίσει
την αιμομιξία του πατέρα της.
Από ένα ανοιχτό παράθυρο
κάποιοι ποιητές
βρίζουν ωμά.
Παρ' όλο που, στην πραγματικότητα, όλα
είναι ακριβώς όπως τα θέλουν.
Ο σκόρος
Ο σκόρος
έχοντας αποθέσει τη χρυσαλλίδα του
στον γαλαξία
των σπυριών του αλευριού
και στα τρύπια σκεύη με την ταγκή οσμή
ο σκόρος
ανακαλύπτει σ' αυτό
το τοπικό σκότος
πως είναι κι αυτός ένα είδος πεταλούδας
αλλά
δεν μπορεί να το πιστέψει,
δεν μπορεί να το πιστέψει,
δεν μπορεί να πιστέψει
ότι είναι ένας μικροσκοπικός,
ιπτάμενος, σχετικώς
ελεύθερος σκόρος
και θέλει να επιστρέψει
μα είναι αδύνατον.
Η ελευθερία κάνει
τον σκόρο να τρέμει
για πάντα. Δηλαδή,
για είκοσι δύο ώρες.
Τα πάντα σχετικά με τον Θεό
Σ' έναν λόφο, στον Τσέσαβα,
στην καρδιά της Ευρώπης
- τα οστά ενός κοριτσιού κι ενός αγοριού
της Εποχής του Χαλκού,
χωρίς χέρια, χωρίς πόδια,
θύματα τελετουργικού κανιβαλισμού.
Και ιδού οι κιρσώδεις φλέβες της πέτρας,
το τελευταίο θέαμα που αντίκρισαν
καθώς τους έσχιζαν τον θώρακα,
μ' έναν χείμαρρο αίματος,
έναν θεϊκό βρυχηθμό,
και ζωώδη κένωση.
Και ιδού η σφοδρή, ποικιλόχρωμη
σιγή του εδάφους.
Οπως παρατήρησε ο δάσκαλος,
ό,τι και να πεις για τον Θεό,
θα είναι λάθος.
Η ημέρα της Πολυάννας
Η ζύμη δεν φούσκωσε εκείνη τη μέρα.
Το ρολόι της κουζίνας σταμάτησε.
Αδόκητα
το τραμ έκανε στροφή στον σταθμό Σλόβανι
και γύρισε προς τα πίσω.
Αλλά στο δεύτερο βαγόνι,
πίσω πίσω, ένα κοριτσάκι
μ' ένα μεγάλο γαλάζιο μάλλινο καπέλο,
καθόταν, στα χέρια της μια κούκλα
που έμοιαζε με έμβρυο τάπιρου
ηλικίας τριών μηνών,
και τραγουδούσε, με φωνή από αντιμόνιο,
Μην κλαις... μην κλαις... μην κλαις.
Αν και κανείς δεν ήθελε να κλάψει,
και οπωσδήποτε όχι οι τάπιροι.
Μεταφυσική
Οταν
προσβληθεί από λευχαιμία,
θ' αρχίσει να συλλέγει μικρά σουβέρ
εκείνα που βλέπει κανείς στα μπαρ, διαφημιστικά μπίρας,
θα κάνει τη μεγαλύτερη συλλογή στον κόσμο,
σουβέρ μπίρας για το Βιβλίο Γκίνες,
δια του οποίου θα κερδίσει μια κάποια αθανασία,
τη μοναδική που είναι πραγματικά
καταληπτή.
Ανατομία του Ιουλίου
Πλάι στο μελανό νερό κάθεται ο Γκότφριντ Μπεν
και κοιτάζει τις δίνες στις οποίες έπνιξαν
τον άπιστο αρουραίο που πέρασε
μια ωραία παιδική ηλικία
στα σωθικά του κοριτσιού
που βρέθηκε νεκρό στις καλαμιές.
Πλάι στο χρυσό νερό κάθεται
ο θεοσεβής αρουραίος Τεντ
που κοιτάζει τις δίνες
ακόμη περιμένοντας.
Η μητέρα μου μαθαίνει Ισπανικά
Αρχισε σε ηλικία
ογδόντα δύο ετών. Αποκοιμιέται
κάθε φορά, σελίδα 26.
Algo se trama.
Το μολύβι που υπογραμμίζει ρήματα
ξανοίγεται στη σελίδα διστακτικά
ιχνηλατώντας τα λεπτά περιγράμματα
του θανάτου.
No hay necesidad de respuestas.
Σχεδιάζει την πορεία
των εκστρατειών του Ερνάν Κορτές.
Σχεδιάζει το μάτι του Ελ Γκρέκο.
Σχεδιάζει το ψάρι του Πικάσο,
πολύ μεγάλο για το ενυδρείο του.
Ενα μολύβι πείσμον
όσο η Φουέντε Οβεχούνα.
Οσο ο ταύρος στην αρένα
της Πλάθα δε Τόρος Μονουμεντάλ,
ήδη γονατισμένος
καθώς άλογα περιμένουν
να σύρουν το πτώμα του.
No hay necesidad de respuestas,
δεν χρειάζονται απαντήσεις.
Τώρα και παντοτινά.
Κοιμάται
παντοτινά
τώρα.
Καθώς ο Γκαουντί
σαν από σεβασμό
ποτέ δεν ολοκληρώνει
τον καθεδρικό του,
τη Σαγράδα Φαμίλια.
Καθήκοντα κάποιου που εγκατέλειψε
Αν και
η φωλιά ήταν χτισμένη προσήνεμα και
τα κύματα του Τάμεση ή του Σέλιτε
πάφλαζαν χαμηλότερα
αν και
οι φωνές μας χρειάζονταν
πέντε ή πενήντα λεπτά για να γίνουν πορτοκαλιές
και να σμίξουν σύμφωνα με
την αρχή του Ντόπλερ,
αν και το σώμα σου
ανάβλυζε από την εξαίσια φαντασία
του Μπρίγκελ, του Τισιανού και του Μιρό
σε εγκατέλειψα
για να δω πώς ήταν το να μην σε έχω εγκαταλείψει
και να το νοσταλγήσω,
για να δω
ότι σ' ένα πράσινο γήπεδο το σούρουπο
ένα μοναχικό παιδί τρέχει μ' ένα μοναχικό ποδήλατο
και πέρα στον ουρανό της δύσης γράφεται η λέξη Οφσάιντ
και ότι κάθε άγγελος
μόνος του
είναι τερατώδης.
Ενώ έτρεχε να σωθεί
Ηταν ο Ρέμπραντ
ή ο Πουανκαρέ,
ή ο Αϊνστάιν,
ή ο Προκόφιεβ,
δύο ετών,
και η μητέρα του
τουφεκίστηκε
ή θάφτηκε στα χαλάσματα
ενώ έτρεχε να σωθεί,
και τον πίεζε σφιχτά
στο στήθος της
καθώς έπεφτε,
εκείνος πνιγόταν,
κι εξαφανίστηκε χωρίς να έχει εμφανιστεί.
Οταν βρίσκουμε
μικρές λευκές πέτρες
ή ένα κάποιο κίτρινο βότσαλο,
παίζουμε μαζί τους,
τις στοιβάζουμε
και φτιάχνουμε μικρούς σωρούς,
γράμματα,
και κύκλους.
Ισως είναι μια
ασύνειδη
νεκρώσιμη ακολουθία
για τις φορές που
δεν υπάρχουν πουθενά
υπόγειοι θολωτοί τάφοι,
αποτεφρωτήρια,
χάλκινες πόρπες,
όταν μονάχα
μερικά εκατομμύρια
μητέρες τρέχουν να σωθούν
συνεχώς τρέχουν να σωθούν
από κάπου προς
κάπου
αλλού.
Γκανέσα
Ο θεός Σίβα ήταν τελείως θερμοκέφαλος.
Οταν ο μικρός του γιος τον ενόχλησε στο λουτρό,
τον αποκεφάλισε. Επειτα
το ξανασκέφτηκε, κάτι που
συμβαίνει συνήθως στα υπερφυσικά όντα,
κι έδωσε στον γιο του, τον Γκανέσα,
το κεφάλι ενός νεαρού ελέφαντα,
επί τούτου εκτελεσμένου.
Ωστε ο Γκανέσα να γίνει ο πρώτος ασθενής που έλαβε μόσχευμα.
Ωστε ο υπόλοιπος ελέφαντας
να σβηστεί από την ιστορία.
Ωστε ο Γκανέσα να κερδίζει ένα αξιόλογο εισόδημα
ως τέρας. Καβάλα σ' έναν αρουραίο
μας επισκέπτεται τα Χριστούγεννα,
και μας ρωτά ποιος Σίβα
μας αποκεφάλισε
φέτος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου